prof. dr hab. Elżbieta Szmit-Naud

Kontakt: esn@umk.pl

ORCID: 0000-0002-5040-9723

Prof. dr hab. Elżbieta Szmit-Naud studia magisterskie z zakresu konserwacji restauracji dzieł sztuki ukończyła w 1990 roku, w specjalności konserwacji i restauracji malarstwa i rzeźby polichromowanej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od tego roku do chwili obecnej wchodzi w skład kadry dydaktyczno-naukowej pierwotnie w Zakładzie Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej, obecnie – Katedrze. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce uzyskała na macierzystej uczelni 2001 roku a stopień doktora habilitowanego w dziedzinie sztuk plastycznych w dyscyplinie konserwacja i restauracja dzieł sztuki otrzymała w roku 2014.

Jej zawodową karierę znamionuje stałe dążenie do uzupełniania wykształcenia i kompetencji. Ukończyła specjalistyczne studia podyplomowe z konserwacji zapobiegawczej Master 2 Professionnel Université Paris-1 Panthéon-Sorbonne uzyskując dyplom tej uczelni (2006). Uczestniczyła w stażach (1991/1992 – Ateliers et Laboratoire CREPHART w Szwajcarii, 1996/7 – Institut royal du Patrimoine artistique w Brukseli, 2010 – w Institut des NanoSciences de Paris Université Pierre et Marie Curie-Paris VI), w warsztatach naukowych (2010 – Rawenna,), oraz w specjalistycznych szkoleniach (2003 – Northumbria University w Newcastle; 2022 – Haute École ARC w Neuchâtel, 2023 – Institut National du Patrimoine w Paryżu; 2024 – École Superiéure des Arts Saint–Luc w Liége).

Działalność prof. dr hab. Elżbiety Szmit-Naud obejmuje szerokie spektrum problemów naukowo badawczych i artystycznych związanych z konserwacją dzieł sztuki, z wykorzystaniem badań interdyscyplinarnych. Jej zainteresowania naukowe i działania artystyczno-konserwatorskie ogniskują się w trzech równorzędnie traktowanych, przenikających się obszarach. Jeden z nich to problematyka badawcza dotycząca materiałów i metod stosowanych w konserwacji i restauracji dziel sztuki i ich wpływu, w perspektywie czasowej, na materię dzieł poddanych konserwacji i restauracji oraz ich wartości artystyczne i estetyczne tych dzieł. Drugi ulokowany jest w holistycznie pojmowanej konserwacji zapobiegawczej.  Dotyczy ewaluacji zagrożeń – tak w sferze materialnej, jak niematerialnej, rzutujących na szanse przetrwania obiektów zabytkowych i zachowanie zespołu ich wartości – oraz zdefiniowaniu potrzeb w zakresie szeroko rozumianej konserwacji. W trzecim z obszarów mieszczą się sama konserwacja i restauracja dzieł sztuki wraz z konserwatorskimi badaniami – techniki i technologii wykonania, stanu, historii materialnej – budującymi wiedzę na temat danego zabytku i służącymi optymalizacji realizowanego projektu konserwacji i restauracji, lub też wspomagającymi proces uznania za dobro kulturowe i objęcia ochroną dziedzictwa, które dotąd nie było postrzegane w tych kategoriach.

Na szczególną uwagę zasługuje efekt badań skutkujący pionierskim osiągnięciem o innowacyjnym znaczeniu i unikalnym w sztuce konserwacji a dotyczącym zbiorów malowideł – zabytkowych scenerii teatralnych – stanowiących wspólne dziedzictwo kulturowe teatru i malarstwa. Obiekty tego rodzaju z trzynastu europejskich zbiorów, nielicznych z ocalałych, stały się przedmiotem pracy habilitacyjnej poświęconej kwestiom ich konserwacji zapobiegawczej. Późniejsza monografia Europejskie zbiory iluzjonistycznych scenerii teatralnych - dziedzictwo docenione? Perspektywa konserwacji zapobiegawczej (2018)  zyskała uznanie obu środowisk jako kompleksowe, niemające precedensu w skali międzynarodowej dzieło systematyzujące dotychczasową wiedzę na temat tego niezwykłego, dziś unikatowego dziedzictwa kulturowego. Owocem działań wynikającym z realizacji w zakresie konserwacji zapobiegawczej prof. dr hab. Elżbiety Szmit-Naud będącym pokłosiem jej zagranicznych studiów podyplomowych i działań podjętych w ramach pracy habilitacyjnej jest też propozycja narzędzia na polskim gruncie nowatorskiego i innowacyjnego –  audytu konserwatorskiego tj. metody ewaluacji zagrożeń obiektów zabytkowych i ich zespołów.

Działania w pierwszym z wymienionych obszarów badawczych podjęte zostały już na etapie pracy doktorskiej i znajdują dotąd kontynuację. Te pierwsze złożyły się na treść powstałej następnie monografii Uzupełnienia ubytków warstwy obrazów, Zmiany optyczne a stabilność stosowanych materiałów (2006, wznowienie 2017)  i publikacji będących wynikiem kolejnych badań. Ich rezultaty okazują się niezmienne znaczące dla konserwatorskiej praktyki, zawierając m.in. omówienie istotnych kwestii rzutujących na trwałość efektów uzyskiwanych w procesie wieńczącym konserwację i restaurację dzieła sztuki. Działania badawcze prof. dr hab. Elżbiety Szmit-Naud, obejmujące w toku jej działalności naukowej także ocenę innych materiałów i metod stosowanych w konserwacji, obecnie skupione są wokół alternatywnych środków i metod usuwania niepożądanych nawarstwień w dawnym malarstwie i polichromiach – znajdując też odzwierciedlenie w podejmowanych realizacjach stricte konserwatorskich. 

Dorobek prof. dr hab. Elżbiety Szmit-Naud obejmuje także konserwację, restaurację oraz badania licznych obiektów malarstwa sztalugowego i rzeźby drewnianej polichromowanej. Reprezentują one w większości sztukę sakralną ze zbiorów muzealnych, funkcjonującą w kulcie, oraz w zbiorach prywatnych. Realizację tych zadań podejmuje zgodnie z przekonaniem, że twórczy charakter pracy konserwatora dzieł sztuki wyraża się w wyborze takiej drogi postępowania, która zapewni harmonijny odbiór wartości dzieła nie czyniąc z niego ani naukowego preparatu o nieczytelnych wartościach artystycznych czy estetycznych, ani wyestetyzowanego artefaktu o zatartych cechach decydujących o jego autentyczności.

Prof. dr hab. Elżbieta Szmit-Naud w toku pracy w macierzystej uczelni kilkakrotnie uczestniczyła w pracach zespołów badawczych realizujących projekty finansowane na drodze konkursów (KBN 19954-1998; projekt POIG realizowany przez IMP PAN w Gdańsku 2010-2011, projekty NPRH z 2016 i 2017 r.).

Efekty swoich działań prezentowała dotąd na łącznie 29 konferencjach i seminariach naukowych w kraju i za granicą i 11 wystawach.. Rezultatem upublicznienia jej działań realizowanych w wymienionych obszarach jest blisko 60 publikacji o zasięgu krajowym i międzynarodowym i przekraczające tę liczbę opracowania o charakterze konserwatorskim. Jej dorobek został kilkakrotnie uhonorowany wyróżnieniami i nagrodami Rektora (min. w ostatnim czasie nagrodą zespołową dotyczącą osiągnieć w pracach konserwatorskich dotyczących ikonostasu z Nowoberezowa, kierowanych przez dr. hab. Jacka Stacherę, prof. UMK).

Prof. dr hab. Elżbieta Szmit-Naud uczestniczyła w pracach Zespołu Ekspertów NCN w panelu Nauk Humanistycznych, Społecznych i o Sztuce (2012). Wchodzi w skład komitetu naukowego międzynarodowego czasopisma o otwartym dostępie CeROArt (Conservation, exposition, Restauration d’Objets d’art.), zajmuje się także wstępną naukową redakcją publikacji absolwentów konserwacji dzieł sztuki z UMK w Toruniu w tym czasopiśmie.  Jest członkiem krajowych komitetów międzynarodowych organizacji ICOM i ICOMOS oraz sekcji konserwatorskiej ZPAP. Wchodziła w skład stałej międzynarodowej komisji konserwatorskiej dla tryptyku Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga w Muzeum Narodowym w Gdańsku.

Prof. dr hab. Elżbieta Szmit-Naud swoją wiedzę, umiejętności i doświadczenia wykorzystuje w dydaktyce na macierzystej uczelni – przede wszystkim w nauczaniu na specjalności, którą sama reprezentuje. Swoją wiedzę w zakresie konserwacji zapobiegawczej wykorzystuje w macierzystej uczelni oraz poza nią (ASP w Warszawie, AMW w Gdyni.), głównie w wykładach dla słuchaczy studiów podyplomowych. Jej aktywność dydaktyczna dotyczyła także uczelni zagranicznych. Przeprowadziła wykłady na Université Paris I Panthéon-Sorbonne, kilkakrotnie – wykłady i zajęcia praktyczne w formie warsztatów w Ecole de Condé w Paryżu, będąc również członkiem komisji egzaminów magisterskich prac dyplomowych z konserwacji i restauracji dziedzictwa w tej uczelni, współprowadziła zajęcia w ramach szkoły letniej organizowanej przez Uniwersytet w Oslo dla międzynarodowej grupy studentów. W toku swojej pracy dydaktycznej kilkakrotnie sprawowała opiekę nad zagranicznymi stażystkami uczestniczącymi w ćwiczeniach terenowych.

Reprezentuje jednostki zajmujące się na WSzP UMK kształceniem w zakresie konserwacji i restauracji dzieł sztuki w europejskim stowarzyszeniu wyższych szkół konserwatorskich ENCoRE (Eureopean Network for Conservation - Restoration Education), co zaowocowało nawiązaniem współpracy WSzP z kilkoma z nich w ramach programu ERASMUS+. Sprawuje opiekę merytoryczną nad osobą ubiegającą się o nadanie stopnia doktora, pełniła kilkakrotnie funkcję recenzenta w przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Jest członkiem Stowarzyszenia Przyjaciół KK-RMiRzP Toruńskiej Szkoły Konserwacji.